مصاحبه با سپیده زراعتی نیشابوری، پژوهشگر برتر دانشگاه بیرجند

به بهانه انتخاب خانم سپیده زراعتی به عنوان دانشجوی پژوهشگر برتر استان خراسان جنوبی در سال 1403، روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه بر آن شد تا با ایشان مصاحبه‌ای انجام دهد. وی دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند است و با شور و علاقه‌ای که از آغاز دوران تحصیلات تکمیلی به پژوهش در حوزه‌های علمی داشته، درباره مسیر زندگی و تحصیلی خود می‌گوید: "پدرم همیشه یکی از بزرگ‌ترین مشوقان من در ورود به عرصه علم و دانش بود. او که خود علاقه‌مند به مطالعه و پژوهش است، در کنار حمایت خانواده، پایه‌گذار این علاقه در من شد." زمانی که مطالعات تخصصی‌تر در مقاطع تحصیلات تکمیلی را شروع کردم، دریافتم که علوم و مهندسی آب نه‌تنها رشته‌ای چالش‌برانگیز است، بلکه تأثیر مستقیم و همه‌جانبه بر جوامع بشری دارد. این درک، من را بر آن داشت که با جدیت بیشتری به پژوهش در این حوزه بپردازم.

او ادامه می‌دهد: علاقه من به مسائل آب به‌طور ویژه در دوران تحصیلات تکمیلی شکل گرفت. در آن زمان، با مطالعه دروس تخصصی مانند هیدرولوژی و مدیریت منابع آب، متوجه شدم که موضوعات این حوزه یکی از اساسی‌ترین چالش‌های پیش روی بشر در قرن بیست‌ویکم است. با راهنمایی اساتید برجسته‌ی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند، تصمیم گرفتم به پژوهش‌های مرتبط با مدیریت منابع آب و تأثیر آن بر کشاورزی و محیط‌زیست بپردازم. این راهنمایی‌ها نه‌تنها مسیر تحصیلی من را هموار کرد، بلکه انگیزه‌ام را برای مشارکت در پروژه‌های علمی افزایش داد.

وی درباره روند پیشرفت خود و این‌که چگونه به‌عنوان پژوهشگر برتر شناخته شد، می‌گوید: "انتخاب من به‌عنوان پژوهشگر برتر نتیجه تلاش‌های مداوم و حمایت‌های ارزشمند اساتیدم بود." یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی که نقش کلیدی در این موفقیت داشت، تألیف کتاب «منابع، مصارف و مسائل آب» محسوب می‌شود. این کتاب که در جشنواره ملی کتاب سال دانشجویی به‌عنوان اثر برگزیده شناخته شد، حاصل چندین سال تحقیق و بررسی مسائل و چالش‌های مختلف حوزه آب است. هدف از نوشتن این کتاب، علاوه بر بررسی بحران‌های موجود، ارائه راهکارهایی عملی و مؤثر برای مدیریت منابع آب بود.

او با توضیحاتی درباره این کتاب، اضافه می‌کند: "در این اثر، تلاش کردیم مباحث گسترده‌ای در محورهای منابع آب جوی، منابع آب سطحی، منابع آب زیرزمینی، مصارف آب، آب‌های نامتعارف، مدیریت آب، حقوق و قوانین آب، آب و تغییر اقلیم و برخی مفاهیم و اصطلاحات نوین در حوزه آب از جمله فرهنگ آب، سواد آبی، حسابداری و بازار آب را بررسی کنیم." نگاه ما این بود که مدیریت منابع آب دیگر فقط یک مسئله فنی نیست، بلکه نیازمند رویکردی چندبُعدی و تلفیقی از علوم اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی است. به همین دلیل، یکی از محورهای اصلی کتاب به مدیریت مصرف آب در کشاورزی اختصاص یافت، چرا که این بخش بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در ایران است و اصلاح الگوهای مصرف در آن می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کاهش بحران آب داشته باشد.

سپیده زراعتی درباره دشواری‌هایی که در مسیر پژوهش‌های خود با آن مواجه شده است، می‌گوید: "یکی از چالش‌های اصلی، دسترسی به منابع و امکانات آزمایشگاهی مناسب محسوب می‌شود." بسیاری از تجهیزات موردنیاز ما در دانشگاه‌ها وجود نداشت یا به دلیل کمبود بودجه، امکان تأمین آن‌ها میسر نبود. همچنین، تأمین هزینه‌های مالی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی همیشه دغدغه بزرگی بوده است. با این‌حال، من سعی کردم با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، مقالات علمی و همکاری با تیم‌های پژوهشی دیگر، این مشکلات را تا حدی برطرف کنم.

او در ادامه توضیح می‌دهد: "در بسیاری از پروژه‌ها، همکاری‌های بین‌رشته‌ای بسیار مفید بود." به‌عنوان نمونه، در پروژه‌های مدیریت منابع آب زیرزمینی، استفاده از تخصص مهندسان محیط‌زیست، جامعه‌شناسان و حتی کارشناسان اقتصادی، در راستای ارائه راهکارهایی که هم علمی و هم قابل‌اجرا باشند؛ بسیار مثمرثمر خواهد بود. این نوع همکاری‌ها نشان می‌دهد که چالش‌های پیچیده‌ای مثل بحران آب نیازمند دیدگاه‌های جامع‌تر و تلفیقی هستند.

وی درباره روش تحقیق خود می‌گوید: "وقتی پروژه‌ای را شروع می‌کنم، ابتدا مسئله اصلی را با دقت شناسایی می‌کنم." سپس با مطالعه منابع علمی و مقالات معتبر، چارچوب تحقیق را طراحی کرده و روش‌های مناسب برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها را انتخاب می‌کنم. در پایان نیز تلاش می‌کنم نتایج تحقیق را به شکل مقاله، گزارش یا کتاب منتشر کنم تا در اختیار پژوهشگران دیگر و سیاست‌گذاران قرار گیرد.

خانم زراعتی درباره رساله دکتری خود توضیح می‌دهد: موضوع رساله‌ام طراحی مدل شبیه‌ساز-بهینه‌سازی NLFR-AI برای پیش‌بینی سطح آب زیرزمینی است." این مدل از تکنیک‌های پیشرفته هوش مصنوعی استفاده می‌کند و می‌تواند در مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی بسیار مؤثر باشد. این تحقیق، نه‌تنها از نظر علمی حائز اهمیت است، بلکه می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های عملی نیز نقش مهمی داشته باشد.

او درباره آینده پژوهش‌های خود می‌گوید: "برنامه دارم تا در پروژه‌های آینده‌ام از فناوری‌های پیشرفته مثل اینترنت اشیا (IoT) و هوش مصنوعی برای مدیریت منابع آب استفاده کنم." همچنین، قصد دارم پژوهش‌هایی را در حوزه اصلاح الگوهای مصرف آب در بخش کشاورزی انجام دهم. به نظرم، تلفیق فناوری با دانش بومی می‌تواند راه‌حل‌هایی پایدار و مقرون‌به‌صرفه برای بحران آب ارائه دهد.

وی درباره نقش پژوهشگران در آگاهی‌بخشی به جامعه می‌گوید: "یکی از وظایف اصلی ما این است که یافته‌های علمی را به‌گونه‌ای منتقل کنیم که قابل‌فهم و کاربردی باشد." به همین دلیل، علاوه بر انتشار مقالات و کتاب‌ها، تلاش کرده‌ام در کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی شرکت کنم و با سیاست‌گذاران و کشاورزان به‌طور مستقیم تعامل داشته باشم. اعتقادم این است که علم زمانی ارزشمند است که بتواند تغییری ملموس در زندگی مردم ایجاد کند.

خانم مهندس زراعتی درباره تعادل میان زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش می‌گوید: "زندگی پژوهشی ممکن است زمان زیادی از شما بگیرد، اما اگر برنامه‌ریزی درستی داشته باشید، می‌توانید میان کار و زندگی شخصی تعادل برقرار کنید." برای من، ورزش و فعالیت‌های اجتماعی کمک زیادی به حفظ این تعادل کرده‌اند. همچنین، حمایت خانواده‌ام نقش بسیار مهمی در این مسیر داشته است.

در پایان، سپیده زراعتی به دانشجویان و پژوهشگران جوان توصیه می‌کند: صبر و پشتکار کلیدهای اصلی موفقیت در پژوهش هستند. در این مسیر، ممکن است بارها با شکست روبه‌رو شوید، اما هر شکست فرصتی برای یادگیری و پیشرفت است. همچنین، شبکه‌سازی و تعامل با سایر پژوهشگران می‌تواند به شما در یافتن منابع جدید و الهام‌بخش کمک کند. به یاد داشته باشید که پژوهش یک سفر بی‌پایان است و هر مرحله آن فرصتی برای یادگیری و خدمت به جامعه است.

سپیده زراعتی نیشابوری با اشتیاق و تلاش بی‌وقفه، مسیر پژوهش خود را در راستای توسعه علمی و حل چالش‌های کشور ادامه می‌دهد و معتقد است که علم و اخلاق باید همواره در کنار یکدیگر باشند تا بتوانند دنیایی بهتر بسازند.